W czasie 6. posiedzenia Senatu RP odbyło się sprawozdanie roczne Rzecznika Praw Obywatelskich prof. Marcina Wiącka. Zgodnie z art. 212 Konstytucji RP, Rzecznik zobowiązany jest przedstawiać Sejmowi i Senatowi coroczne sprawozdanie z działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela w Polsce.

Jako były Rzecznik Praw Obywatelskich, doceniam wagę tego sprawozdania. Stanowi ono nie tylko podsumowanie działalności Biura, ale również okazję do wskazania kluczowych problemów w zakresie przestrzegania praw i wolności obywatelskich. Pozwala też na zainicjowanie dyskusji z przedstawicielami władzy ustawodawczej i zwrócenie ich uwagi na istotne kwestie prawnoczłowiecze. Z drugiej strony, coroczne sprawozdania dają obywatelom możliwość oceny działalności Rzecznika, zadawania pytań i oczekiwania rzetelnych odpowiedzi.

Podczas posiedzenia Senatu miałem okazję zadać Panu Profesorowi dwa pytania. Pierwsze dotyczyło zignorowania przez RPO prawomocnego orzeczenia w sprawie Polska Press, co budzi poważne obawy o wolność słowa i pluralizm mediów. Zapytałem również o reakcję Rzecznika na apele organizacji pozarządowych, takich jak Helsińska Fundacja Praw Człowieka czy Watchdog Polska, w tej sprawie.

Drugie pytanie dotyczyło udziału Rzecznika w postępowaniach przed Trybunałem Konstytucyjnym i składania skarg nadzwyczajnych. Bowiem pomimo orzeczeń strasburskich dotyczących statusu niektórych osób zasiadających w Trybunale, a także orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 21 grudnia 2022 roku RPO wciąż korzysta ze swoich uprawnień procesowych przed Trybunałem Konstytucyjnym i Sądem Najwyższym. W związku z tym zapytałem o przyjętą przez RPO strategię w tym kontekście.

W swojej odpowiedzi prof. Wiącek przyznał, że brak odpowiednich mechanizmów prawnych utrudnia mu działanie na rzecz pluralizmu mediów i uregulowania zasad funkcjonowania państwa w tym obszarze. Określił ten problem jako zadanie dla ustawodawcy. Odnosząc się do drugiego pytania, rzecznik praw obywatelskich przyznał, że działa „w warunkach ogromnego konfliktu wartości”. Z jednej strony zdaje sobie sprawę z wadliwości niektórych organów sądowych, a z drugiej strony czuje się zobowiązany do niesienia pomocy osobom pokrzywdzonym wszelkimi dostępnymi środkami.

„Dualizm wartości”, z którym mierzy się Rzecznik Praw Obywatelskich, jest symptomem głębokiego kryzysu konstytucyjnego w Polsce. Lata łamania praworządności przez rządy Zjednoczonej Prawicy osłabiły pozycję Trybunału Konstytucyjnego i innych organów konstytucyjnych. Jako obywatele mamy prawo oczekiwać, że Trybunał Konstytucyjny będzie silnym i niezależnym organem, strzegącym praw i wolności obywatelskich. Problem, z którym boryka się Rzecznik Praw Obywatelskich, pokazuje również, że porządek prawny opiera się na ładzie instytucjonalnym, a polityczna ingerencja w działalność organów konstytucyjnych negatywnie wpływa na funkcjonowanie całego systemu prawnego

Sytuacja Rzecznika Praw Obywatelskich pokazuje, jak ważne jest przestrzeganie praworządności i niezależności organów konstytucyjnych. Ważne jest, aby Rzecznik działał niezależnie i bezstronnie, kierując się wyłącznie zasadami prawa i troską o dobro obywateli. Mamy prawo oczekiwać od władz państwa działań na rzecz wzmocnienia systemu prawnego i zapewnienia obywatelom pełnej ochrony ich praw i wolności.