Wykład inauguracyjny na Uniwersytecie Łódzkim
Październik to czas uroczystych inauguracji roku akademickiego na polskich uczelniach. W tym roku miałem zaszczyt uczestniczyć w uroczystości inauguracji roku akademickiego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego, gdzie wygłosiłem wykład pt. Pojęcie „demokracji zdolnej do obrony” (streitbare Demokratie) – przeszłość i teraźniejszość.
Tytułowa koncepcja pochodzi od niemieckiego teoretyka prawa, Karla Loewensteina. Po doświadczeniach wyborów parlamentarnych w 1933 roku, w których partia nazistowska legalnie przejęła władzę, Loewenstein poddał analizie dotychczasowe rozumienie demokratycznego państwa prawa. Zauważył, że demokracje liberalne powinny bronić się przed antydemokratycznymi działaniami, korzystając z narzędzi i środków przewidzianych w konstytucji.
Trauma II wojny światowej sprawiła, że koncepcja Loewensteina znalazła odzwierciedlenie w porządkach konstytucyjnych wielu państw europejskich, które obawiały się powrotu skrajnych, antydemokratycznych sił do władzy. W swoim wykładzie podkreśliłem zarówno historyczny kontekst tej teorii, jak i jej współczesne zastosowanie w procesie przywracania praworządności w Polsce. Była to świetna okazja, aby zmierzyć się z tym kluczowym dla prawa pojęciem, wyjaśnić jego genezę i uporządkować jego znaczenia.
Zwróciłem również uwagę na to, że walka o demokrację nie powinna ograniczać się wyłącznie do stosowania narzędzi prawnych – zarówno krajowych, jak i tych wynikających z orzecznictwa Trybunału w Strasburgu czy Luksemburgu. Istotna jest również oddolna działalność obywatelska. Współczesne zastosowanie koncepcji „demokracji zdolnej do obrony” kieruje naszą uwagę na konieczność ochrony instytucji poprzez aktywność społeczeństwa obywatelskiego. Być może pojęcie to powinniśmy dziś rozumieć jako formę obywatelskiego aktywizmu i zaangażowanie organizacji społecznych.
Nasze spory i dyskusje przyczyniają się do budowy współczesnego rozumienia demokracji. Obecnie znajdujemy się na etapie pisania nowego rozdziału podręcznika o współczesnych teoriach demokracji: zastosowania koncepcji demokracji zdolnej do procesu przywracania standardów demokratycznych po latach kwestionowania podstawowych zasad konstytucyjnych.
Korzystając z okazji chciałbym także życzyć wszystkim studentom i studentkom owocnego, pełnego inspirujących wyzwań, intelektualnych sukcesów oraz rozwoju roku akademickiego. Mam nadzieję, że nadchodzący czas pozwoli Wam nie tylko zgłębiać prawo, ale także przyczynić się do budowania silnej, demokratycznej Polski.
Wysłuchaj wykładu: