Dzień: niedziela, 7 maja 2023 r.
Miejsce: wydarzenie online (klik!)

Święto Konstytucji 3 Maja zmusza nas do refleksji, czym jest dla nas Konstytucja. Z jednej strony odwołujemy się do znakomitych tradycji ratowania Ojczyzny, do dzieła naszych przodków, do pamięci o budowaniu prawdziwej wspólnoty obywatelskiej opartej na prawie. Z drugiej strony zdajemy sobie sprawę, że państwo polskie pod rządami Konstytucji 3 Maja nie przetrwało. Konfederacja Targowicka. Rozbiory. Polska w latach 1795-1918 zniknęła z map świata. Jednak pamięć o Konstytucji 3 Maja przetrwała i pozwoliła na budowanie narodu politycznego.

Kiedy świętujemy Konstytucję 3 Maja nieuchronnie nasze myśli przenoszą się na aktualnie obowiązującą Konstytucję z 2 kwietnia 1997 r. Niedawno obchodziliśmy jej 25-lecie. Ale nie było to święto radości – raczej troski o to, czy Konstytucja jest przestrzegana, szanowana przez organy władzy publicznej, czy pozwoli na dalszy rozwój Polski oraz lojalne członkostwo w Unii Europejskiej? Wreszcie, czy będzie społeczeństwo łączyła czy dzieliła?

Od protestów w obronie Trybunału Konstytucyjnego w 2015 r. zaczęliśmy w Polsce odwoływać się do pojęcia patriotyzmu konstytucyjnego. Zostało ono stworzone przez niemieckiego filozofa Dolfa Sternbergera w 1970 r., a wprowadzone do szerokiego obiegu przez Juergena Habermasa w latach 80-tych. Pojęcie to oznacza świadome odwoływanie się do wartości konstytucyjnych przez obywateli danej wspólnoty politycznej. Istotnego znaczenia nabierają normy oraz organy konstytucyjne liberalnej demokracji, a wartością jednoczącą obywateli powinno być prawo oraz wzajemna solidarność. Dla Habermasa patriotyzm konstytucyjny to jedyny rodzaj patriotyzmu, który mógł być stosowany w Niemczech, ze względu na tragiczne historyczne doświadczenia i winy. Pojęcie to jest również powszechnie stosowane w Stanach Zjednoczonych, a Konstytucja USA oraz Deklaracja Niepodległości mają tam znaczenie niemal religijne.

W Polsce obserwujemy różne przejawy patriotyzmu konstytucyjnego. Symbolem tej koncepcji stała się grafika Luki Rayskiego „KonsTYtucJA”, wskazująca, że Konstytucja powinna służyć „Tobie” („Ty”) oraz „Mnie” („Ja”). Nie bez przyczyny grafika była masowo wykorzystywana w czasie protestów w obronie niezależnego sądownictwa w 2017 r. Do symboliki konstytucyjnej odwoływały się przez ostatnie lata partie opozycji demokratycznej, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, przedstawiciele wolnych zawodów czy wielu naukowców. Formą promocji patriotyzmu konstytucyjnego jest także inicjatywa Tour de Konstytucja.

Powstaje jednak pytanie czy w obecnej sytuacji, w przededniu przełomowych wyborów parlamentarnych, patriotyzm konstytucyjny jest bardziej marzeniem niż rzeczywistością. Czy wszystkie inicjatywy społeczne przekładają się na zakorzenienie wartości konstytucyjnych w społeczeństwie? Czy są one w stanie być przeciwwagą dla nacjonalizmu? Czy Konstytucja traktowana jest przez polityków (także opozycji demokratycznej) instrumentalnie, czy rzeczywiście stanowi kwintesencję myślenia o państwie i wspólnocie demokratycznej?

Wreszcie wyzwaniem jest odpowiedź na pytanie, do jakiej Konstytucji powinniśmy się odwoływać? Czy do Konstytucji w interpretacji proponowanej przez aktualnie rządzących (poprzez działania TK i praktykę ustrojową)? Czy też raczej do Konstytucji w interpretacji sprzed 2016 r., która przetrwała w dawnym orzecznictwie TK, poglądach doktryny, była zakorzeniona w ratyfikowanych umowach międzynarodowych, a obecnie jest bezpośrednio stosowana przez niektóre sądy?

O tym chciałbym z Wami porozmawiać w czasie webinaru zorganizowanego na sam koniec długiej Majówki. Spotkajmy się 7 maja o godz. 20.00 na moim profilu na Facebooku. Serdecznie zapraszam!