Oświadczenie senatorskie
skierowane do Prezesa Rady Ministrów Donalda Tuska
oraz Ministra Spraw Zagranicznych Radosława Sikorskiego

29 października 2025 r.

Blisko 75 lat temu, 4 listopada 1950 r. w Rzymie, przyjęta została Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, zwana popularnie „Europejską Konwencją Praw Człowieka” (dalej: „Konwencja”). Konwencja stała się najważniejszą umową międzynarodową dotyczącą ochrony praw człowieka, przyjętą w ramach systemu Rady Europy. Była wyrazem reakcji państw europejskich na tragiczne doświadczenia związane ze wzrostem systemów totalitarnych oraz wybuchem II wojny światowej.

Dzięki unikalnemu mechanizmowi ochrony praw jednostki – możliwości kierowania skarg indywidualnych do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka („ETPCz”) przez osoby, których prawa zostały naruszone – Konwencja stała się jednym z najważniejszych instrumentów prawnych w Europie. Doprowadziła do zmian prawnych oraz wpłynęła na poprawę standardów ochrony praw człowieka w wielu państwach.

Rzeczpospolita Polska związała się Konwencją w 1993 r. (Dz.U. 1993 nr 61 poz. 284). Osoby podlegające jurysdykcji państwa polskiego mają prawo składania skarg dotyczących działań i zaniechań władz publicznych, które miały miejsce po 1 maja 1993 r. Konwencja miała ogromny wpływ na transformację polskiego prawa, rozwiązanie licznych problemów systemowych oraz poprawę standardów działania władz publicznych. Z możliwości skargi do ETPCz korzystały setki tysięcy obywateli, a tysiące zakończyły swoje sprawy wyrokami lub ugodami.

Polska od samego początku aktywnie uczestniczyła we wzmocnieniu systemu Konwencji. To w Warszawie w 1995 r. odbył się szczyt Rady Europy. To dzięki zaangażowaniu i współpracy polskich władz możliwe było stworzenie mechanizmu wyroków pilotażowych. To Polska wytyczała nowe mechanizmy wykonywania wyroków ETPCz, czy wzmacniała zaangażowanie organizacji społecznych, profesjonalnych pełnomocników oraz Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu przed Trybunałem. Dzięki aktywności i współpracy Rządu RP możliwe było także konsekwentne reformowanie systemu Konwencji, poprzez przyjmowanie na szczeblu międzyrządowym kolejnych deklaracji oraz ratyfikowanie protokołów uzupełniających katalog praw lub modyfikujących system nadzorczy Konwencji. Niestety ten pozytywny okres został zakłócony dwoma wyrokami Trybunału Konstytucyjnego z 2021 i 2022 r. (K 6/21 i K 7/21), w których podważone zostały gwarancje prawa do sądu wynikające z art. 6 Konwencji.

Dlatego też, symbolicznym aktem Rządu RP był list skierowany 13 grudnia 2023 r. przez Ministra Spraw Zagranicznych R. Sikorskiego do Prezesa ETPCz oraz Sekretarza Generalnego Rady Europy o tym, że Polska nie zamierza kwestionować wyroku ETPCz z 23 listopada 2023 r. w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce (skarga nr 50849/21). Wyrok ten jak w soczewce ilustrował problemy z respektowaniem zasady praworządności w latach 2015-2023. Ponadto, w ostatnich 2 latach świadectwem zaangażowania Polski we wspieranie systemu Konwencji w były oficjalne wizyty Prezesów Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Polsce. Zarówno Marko Bošnjak jak i Mattias Guyomar spotykali się z Premierem Donaldem Tuskiem (odpowiednio 9 grudnia 2024 r. oraz 3 października 2025 r.). W 2024 r. Rząd RP wyłonił również trzech kandydatów na sędziego ETPCz, stosując przy tym przejrzystą i konkurencyjną procedurę.

W związku z 75-leciem Europejskiej Konwencji Praw Człowieka chciałbym zwrócić się do Prezesa Rady Ministrów D. Tuska oraz Ministra Spraw Zagranicznych R. Sikorskiego z następującymi pytaniami:

1. W jakim terminie planowane jest przyjęcie przez Rząd RP projektu ustawy o wykonywaniu wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Przyjęcie tej ustawy zostało wskazane przez Rząd RP na posiedzeniu Rady Unii Europejskiej jako część Planu Działania (Action Plan) służącego przywracaniu praworządności w Polsce. Według informacji wskazanej w Wykazie Prac Legislacyjnych Rządu, przyjęcie projektu (UD 177) przewidziane było na III kwartał 2025 r.
2. Czy Rząd RP popiera działania służące niezwłocznemu przystąpieniu Unii Europejskiej do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i kontynuuje w tym zakresie działania podjęte w okresie Prezydencji Polski w Radzie UE?
3. Jakie działania podjęło (lub planuje podjąć) Ministerstwo Spraw Zagranicznych służące wzmocnieniu i ochronie systemu Konwencji, zwłaszcza w świetle zobowiązań wynikających z Deklaracji szefów wszystkich państw i rządów Rady Europy w Reykjaviku z 16 i 17 maja 2023 r.?

Adam Bodnar
Senator RP