24 października otrzymałem odpowiedź od dr. hab. Karola Polejowskiego, działającego w zastępstwie Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, w sprawie pytania zadanego podczas posiedzenia Komisji Praw Człowieka i Praworządności. W trakcie rozpatrywania informacji o działalności Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu za rok 2024, zapytałem o stan śledztwa dotyczącego akcji „Wisła“.

Decyzją prokuratora IPN w listopadzie 2023 r. umorzono śledztwo dotyczące akcji „Wisła”. Na decyzję tę złożono zażalenie, które zostało uwzględnione przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Sąd uchylił postanowienie o umorzeniu i nakazał ponowne przeprowadzenie śledztwa, jednocześnie krytycznie oceniając działania prokuratorów IPN. Obecnie postępowanie prowadzi oddział Instytutu w Rzeszowie.

Moje pytanie dotyczyło aktualnego etapu śledztwa oraz postępów w jego prowadzeniu w ostatnim półroczu. Z uzyskanej odpowiedzi wynika, że śledztwo nie jest prowadzone w sposób intensywny. Trudno zaakceptować sytuację, w której organ państwa nie realizuje w pełni postanowienia sądu. Jeżeli sąd uwzględnił zażalenie i nakazał przeprowadzenie śledztwa, to obowiązkiem organu ścigania jest jego rzetelne wykonanie. W przeciwnym razie postępowanie może trwać w sposób opieszały, bez podjęcia jakiejkolwiek decyzji.

Powstaje również wątpliwość, czy śledztwo to jest traktowane z należytą powagą. Uważam, że IPN powinien przedstawić przynajmniej ogólny plan działań oraz wskazać przybliżoną datę zakończenia postępowania.

28 października odbędzie się publiczne przesłuchanie kandydatów na stanowisko Prezesa IPN. Jednym z kluczowych zagadnień, które należy poruszyć podczas tego przesłuchania, jest podejście kandydatów do prowadzenia śledztw historycznych, w tym także do sprawy akcji „Wisła”.

Warto przypomnieć, że w wyniku akcji „Wisła”, przeprowadzonej między kwietniem a lipcem 1947 r. przez władze komunistyczne, wysiedlono około 140 tysięcy obywateli polskich pochodzenia ukraińskiego, łemkowskiego i rusińskiego z południowo-wschodnich terenów Polski na tzw. Ziemie Odzyskane. Działania te odbywały się z użyciem wojska i milicji, często w sposób brutalny. Ludzie byli zmuszani do opuszczenia swoich domów w trybie natychmiastowym, przewożeni w trudnych warunkach i osiedlani w rozproszeniu, co miało również na celu zniszczenie ich wspólnotowej tożsamości narodowej, kulturowej i religijnej.

Wielu historyków, organizacji społecznych i instytucji uznaje akcję „Wisła” za działanie o charakterze zbrodniczym, stanowiące formę represji zbiorowej wobec całej grupy ludności, podjętą wbrew zasadom prawa i elementarnej sprawiedliwości. Dlatego tak istotne jest, by śledztwo prowadzone przez IPN nie miało charakteru wyłącznie formalnego, lecz rzeczywiście zmierzało do ustalenia odpowiedzialności osób, które wydały i realizowały decyzje o wysiedleniach.

Rzetelne wyjaśnienie okoliczności akcji „Wisła” oraz nadanie sprawie właściwej rangi prawnej i moralnej jest naszym obowiązkiem wobec ofiar tej tragedii, a także ważnym elementem budowania wspólnej, uczciwej pamięci historycznej.