Z okazji Międzynarodowego Święta Pracy chciałbym życzyć wszystkim zatrudnionym, aby ich prawa pracownicze były szanowane, a organy władzy publicznej chroniły pracę, tak jak tego wymaga Art. 24 Konstytucji.

Jednak nie chciałbym skończyć na życzeniach. Przedstawiam poniżej zestaw 10 postulatów i rekomendacji dotyczących przestrzegania praw pracowniczych w Polsce.

1. MeToo na poważnie
Raz na jakiś czas w mediach wybucha afera dotycząca molestowania seksualnego w miejscu pracy. Służby mundurowe, uczelnie, korporacje. Wtedy okazuje się, że procedury przeciwdziałania molestowaniu seksualnemu wciąż nie zostały u danego pracodawcy wdrożone lub nie były traktowane poważnie. Szum wokół afery mija, a w praktyce niewiele się zmienia. MeToo wciąż w Polsce musi trafić pod strzechy, tak jak to kilka lat temu postulowała prof. Elżbieta Korolczuk. Każdy pracodawca powinien mieć świadomość jak przeciwdziałać temu zjawisku. Lepiej podejmować działania prewencyjne i szkoleniowe, niż później opanowywać kryzys reputacyjny i mierzyć się z krzywdą pokrzywdzonych, zazwyczaj kobiet.

2. Praca wykonywana za pomocą platform cyfrowych
Z usług świadczonych za pomocą platform cyfrowych, zwłaszcza w dużych miastach, korzystamy każdego dnia. Kilka kliknięć i za kwadrans czy dwa podjeżdża taksówka czy kurier z jedzeniem. Nie zastanawiamy się jednak, że po drugiej stronie aplikacji elektronicznych są ciężko pracujący ludzie. Często kilkanaście godzin dziennie, bez odpoczynku, urlopu, bywa, że podłączeni do kilku aplikacji równocześnie. Z jednej strony walczymy o 7-godzinny dzień pracy, a z drugiej przymykamy oko na harówkę rodem z mrocznych snów skrajnego liberała. Dlatego praca wykonywana za pomocą platform cyfrowych powinna być jak najszybciej uregulowana pod kątem respektowania podstawowych praw pracowniczych.

3. Niezależna i apolityczna służba publiczna
Jeszcze kilka dni temu jeden z ministrów załatwiał sprawy służbowe pewnego asystenta za pomocą Twittera. Praca w administracji publicznej oraz w spółkach Skarbu Państwa coraz bardziej zależy od układów politycznych i koterii w łonie Zjednoczonej Prawicy, a nie od talentu, doświadczenia, wiedzy i profesjonalizmu. Nie powinniśmy tak łatwo rezygnować z naszego obywatelskiego prawa równego dostępu do służby publicznej. Bo jeśli uznamy, że tak ma funkcjonować państwo, to w jaki sposób mamy zachęcić obywateli, zwłaszcza młodych, do dbałości o interes publiczny i wspólnotę?

4. Status osób z niepełnosprawnościami i ich opiekunów
Konwencja ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami stopniowo przebudowuje naszą świadomość dotyczącą polityki państwa w stosunku do tej marginalizowanej i wykluczonej grupy społecznej. Choć bezrobocie maleje, to jednak wiele osób z niepełnosprawnościami wciąż nie może znaleźć pracy. Czasami pracodawcom brakuje wyobraźni jak najlepiej skorzystać z pomocy takich osób. Czasami praca jest, ale nie można do niej dojechać, bo lokalne autobusy są niedostosowane. Kłania się problem wykluczenia transportowego. Należy także doprowadzić do przemyślanego uregulowania statusu opiekunów osób z niepełnosprawnościami. Obecnie pobieranie przez nich świadczenia pielęgnacyjnego równa się prawnemu wykluczeniu z rynku pracy.

5. Dyrektywa w sprawie sygnalistów
Już ponad rok minął, odkąd Polska powinna wdrożyć dyrektywę 2019/1937 o „sygnalistach”. Osoby zgłaszające różnego rodzaju nadużycia (dot. naruszenia praw konsumentów, problemów z cyberbezpieczeństwem czy ochroną środowiska) powinny mieć poczucie ochrony ich praw. Jednak polski rząd przedstawia kolejne projekty ustawy, a finiszu prac wciąż nie widać. Na stronach Rządowego Centrum Legislacji można znaleźć ostatni (szósty) projekt datowany na 10 stycznia 2023 r. Mam nadzieję, że prace zostaną wkrótce domknięte, a „sygnaliści” zyskają ochronę prawną i nie będą musieli bać się represji za zgłoszenia służące ochronie interesu publicznego.

6. Dyrektywa Work/Life Balance
Szczęśliwie niedawno udało się doprowadzić do końca prace nad wdrożeniem Dyrektywy Work/Life Balance (nr 2019/1158). Na początku kwietnia br. odpowiednia ustawa została opublikowana w Dzienniku Ustaw. Zmienia ona kilka rzeczy w zakresie urlopu opiekuńczego i rodzicielskiego czy konieczności zwolnienia się z pracy z powodu nagłych zdarzeń. Ale rzeczywista poprawa stanu rzeczy w zakresie równoważenia życia rodzinnego i zawodowego zależy od poprawnego stosowania nowych przepisów przez pracodawców. To po ich stronie jest teraz piłeczka. Dobry przykład dają przedsiębiorcy wyróżnieni w niedawnym konkursie „Tata na Etacie” organizowanym przez Fundację Share the Care oraz Forbes Women.

7. Dbałość o różnorodność
Polska staje się coraz bardziej różnorodnym państwem, zwłaszcza w wyniku wojny w Ukrainie. Przedstawiciele różnych narodów, religii i wyznań, osoby z niepełnosprawnościami, osoby młodsze i starsze, osoby LGBT+ stanowią rzeczywistość polskiego rynku pracy. Dlatego dbałość o poszanowanie różnorodności w miejscu pracy, znajomość prawa antydyskryminacyjnego, tworzenie i przestrzeganie procedur, polityka „różnorodności i włączenia” powinny być standardowymi działaniami każdego pracodawcy. Apelowałem o to na zakończenie mojej kadencji RPO do organizacji pracodawców. Po dwóch latach mogę tylko powtórzyć ten apel.
https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-bodnar-do-pracodawcow-rownosc-i-roznorodnosc

8. Dochodzenie praw przez pracowników
Wciąż jest jeszcze wiele do zrobienia w Polsce w zakresie dochodzenia praw przez pracowników. Związki zawodowe wciąż nie powstały w wielu branżach, a jeśli nawet istnieją to są im rzucane kłody pod nogi, zwłaszcza w sektorze prywatnym. Tymczasem to związki zawodowe powinny zapewniać podstawową ochronę w przypadku łamania praw pracowniczych. Dostęp do sądów pracy istnieje, ale koszt prowadzenia takich spraw jest na tyle duży, że pracownicy decydują się na to tylko w najpoważniejszych, fundamentalnych przypadkach. Państwowa Inspekcja Pracy także powinna być cały czas wzmacniana, aby mogła skupiać się na gruntownych dochodzeniach w sprawie naruszeń, a nie tylko na weryfikacji formalnej dokumentów pracowniczych.

9. Szczególne grupy zawodowe
Wreszcie mamy w Polsce grupy zawodowe, które wykonują różne zadania na rzecz społeczeństwa, a znajdują się w sytuacji niepewności prawnej. Trudno im świętować 1 Maja, kiedy niektórzy pracownicy nie mają jasnego statusu prawnego, a przedstawiciele Rządu opornie mierzą się z postulatami niektórych środowisk zawodowych. Artyści od lat domagają się specjalnej ustawy o statusie artysty zawodowego. Psycholodzy wprawdzie mają własną ustawę z 2001 r., ale nigdy nie została ona wdrożona – nie wydano przepisów wykonawczych. Do Sejmu został właśnie skierowany rządowy projekt ustawy, który ma uregulować status 17 zawodów medycznych (np. asystent stomatologiczny, logopeda czy technik ortopeda). Szczęśliwi mogą być za to ratownicy medyczni, którzy po wieloletnich staraniach w grudniu 2022 r. doprowadzili do uchwalenia ustawy wprowadzającej ich własny samorząd zawodowy.

10. Ratyfikacja umów międzynarodowych
Polska powinna wreszcie ratyfikować Zrewidowaną Europejską Kartę Społeczną, a także protokoły fakultatywne do Europejskiej Karty Społecznej oraz Międzynarodowego Paktu Praw Społecznych, Gospodarczych i Kulturalnych. Dzięki temu obywatele, związki zawodowe i organizacje społeczne zyskają możliwość dochodzenia praw pracowniczych na arenie międzynarodowej w trybie skargowym. Trudno zrozumieć, dlaczego Rząd RP tak bardzo obawia się międzynarodowego zainteresowania tym, jak przestrzegane są w Polsce prawa socjalne, w tym zwłaszcza pracownicze.

Jeśli uda się te 10 zadań zrealizować, będziemy mogli mówić o jakościowej zmianie sytuacji osób pracujących w naszym kraju. Wiele jeszcze mamy w tym zakresie do zrobienia, a okazja taka, jak dzisiejsze święto, służyć powinna także refleksji nad zmianami w systemie organizacji pracy w Polsce.